Nowelizacja ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi prawdopodobnie w dużym stopniu zmieni funkcjonowanie systemu kaucyjnego w Polsce. Wejdzie ona w życie 1 stycznia 2025 roku. Zmianie ustawy towarzyszą zarówno głosy pełne optymizmu, jak i wątpliwości co do możliwości realizacji założeń nowego systemu kaucyjnego. Przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczące wprowadzanych zmian.
Jak będzie wyglądać kwestia recyklingu odpadów opakowaniowych po 1 stycznia 2025 r.?
Podpisana przez prezydenta nowelizacja ustawy zakłada, że po 1 stycznia 2025 r. będzie w Polsce funkcjonował na nowo zorganizowany system kaucyjny. Rządowy projekt ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi wprowadza szereg regulacji, które w założeniu mają usprawnić cały proces obiegu tworzyw sztucznych.
W praktyce nowelizacja ustawy zakłada, że jednorazowe butelki plastikowe o pojemności do 3 litrów, a także szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra i puszki metalowe do 1 litra będą miały doliczoną kaucję w wysokości 50 gr (wysokość określona jak dotąd w projekcie rozporządzenia). Ważną informacją dla niektórych konsumentów może być to, że nie będzie konieczności okazywania paragonu przy zwrocie opakowań.
Istotną kwestią jest także to, jak będzie wyglądać organizacja tego systemu od strony sklepów. Dla dużych powierzchniowo sklepów (powyżej 200 m²) będzie istniała konieczność odbierania przez nie opakowań, w przypadku sklepów o mniejszej powierzchni system będzie opcjonalny. W przypadku nieodebrania kaucji środki zostaną użyte do utrzymania systemu.
W każdym przypadku przedsiębiorcy wprowadzający na rynek napoje w opakowaniach będą musieli powołać operatora, który zajmie się całą praktyczną stroną prowadzenia systemu. Oznacza to więc, że możliwe będzie współistnienie kilku systemów kaucyjnych jednocześnie. Brak stworzonego systemu albo niezrealizowanie określonego stopnia selektywnego zbierania odpadów będzie wiązał się z koniecznością uiszczenia tzw. opłaty produktowej.
Nowelizacja ustawy o systemie kaucyjnym – wątpliwości
Mimo generalnie dobrych opinii odnośnie nowego kształtu ustawy o gospodarce opakowaniami niektórzy eksperci i osoby związane z branżą utylizacji odpadów nadal wyrażają pewne wątpliwości. Wskazywany jest krótki czas pozostały do wejścia nowelizacji w życie. Ilość formalności, kwestii organizacyjnych i prawnych do przygotowania jest znaczna względem czasu pozostałego do 2025 roku.
Nieodłącznym i kluczowym elementem systemu są też oczywiście konsumenci. Potrzebny będzie więc także program edukacyjny skierowany do konsumentów, który pozwoli zmodyfikować ich nawyki tak, aby system działał sprawnie.
Nie można także zapomnieć o kwestiach finansowych. Warto, aby system kaucyjny był objęty niezależną kontrolą zewnętrzną, najlepiej mającą możliwość wglądu do wszelkich wypłacanych kaucji. Co ciekawe teoretycznie nic nie stoi na przeszkodzie, aby w znowelizowanym systemie miały udział przedsiębiorstwa dotychczas zajmujące się przetwórstwem odpadów – mogłaby być to pewna oszczędność ograniczonego czasu.
Mimo tego pojawia się jeszcze inna wątpliwość – czy wymieniane w ustawie progi wymagane do spełnienia przez przedsiębiorców nie są zbyt duże, zwłaszcza jak na początkowy etap jej funkcjonowania i niewielki czas na przygotowania. W pewnym stopniu wymagania te mogą ponadto kolidować z obecnymi w systemie gminnym wymaganiami dotyczącymi recyklingu. Pytanie też, czy jest możliwa tak szybka zmiana nawyków konsumentów, aby aktywnie budowali działanie systemu.
Ustawa o systemie kaucyjnym – kwestia rozszerzonej odpowiedzialności producenta
Mimo wymienianych trudności wszystko wskazuje na to, że już w 2025 roku Polska wypełni wymogi unijnej dyrektywy ws. zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.
Jednakże pozostaje do omówienia jeszcze jeden problem. O ile nowy system kaucyjny jest niewątpliwie potrzebnym elementem gospodarki odpadami opakowaniowymi, to nawet w optymalnych warunkach nie spełni on pokładanych w nim nadziei bez pełnego wprowadzenia Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta, tzw. ROP. Polega ona na finansowaniu i organizacji przez producentów utylizacji odpadów po opakowaniach produktów. Koszt, jaki ponoszą wytwórcy jest już wliczony do ceny produktu, zatem konsumentom pozostaje jedynie stosowanie się do zasad selektywnego zbierania odpadów.
Wiele wskazuje na to, że dopiero system ten, wraz z nowym systemem kaucyjnym mogłyby skutecznie utrzymywać pozostawanie odpadów w gospodarczym obiegu zamkniętym tak długo jak to możliwe i tym samym ochronę naszego środowiska. Najbliższe kilkanaście miesięcy przyniesie odpowiedzi, w jakim stopniu uda się rozpocząć wprowadzanie zapisów znowelizowanej ustawy w życie i jakie ewentualne przeszkody jeszcze się pojawią.
FAQ:
1. Co należy do kluczowych założeń projektowanych zmian w ustawie o systemie kaucyjnym?
Główną zmianą będzie objęcie systemem kaucyjnym jednorazowych butelek z plastiku o pojemności do 3 l, szklanych butelek wielorazowego użytku do 1,5 l i metalowych puszek do 1 l. Za każde z tych opakowań uzyskany zwrot będzie wynosił 50 gr. Dla uzyskania zwrotu nie będzie także potrzebny paragon.
2. Czy system kaucyjny został już wprowadzony w innych krajach Europy? Jak się on sprawdza?
System kaucyjny działa w nieco odmiennych od siebie formach w wielu krajach Europy: Chorwacji, Danii, Estonii, Finlandii, Holandii, Islandii, Litwie, Łotwie, Malcie, Niemczech, Norwegii, Słowacji i Szwecji. Niemal wszędzie cieszy się on dużą popularnością i działa w sprawny sposób.
3. Jak wygląda kwestia działania systemu na obszarach wiejskich?
W przypadku terenów wiejskich, oddalonych w znacznym stopniu od sklepów o powierzchni powyżej 200 m², transport pustych opakowań może być kłopotliwy. Obawy mogą więc wydawać się uzasadnione. System kaucyjny jest przecież opcjonalny dla niewielkich sklepów, zatem prawdopodobnie będzie potrzebna modyfikacja zasad wprowadzanej ustawy.